آموزش و ارزشیابی

فهم ارزیابی آموزشی به عنوان یک حوزه تخصصی بدون توجه به ریشه های تاریخی آن تا حدودی گنگ و مبهم خواهد بود. بنابراین در این قسمت تاریخچه ارزیابی و مسیر تحول مفهوم آن ارائه می‌گردد.

بطور کلی، در تحول مفهوم ارزیابی چهار دوره را می توان تصور کرد. دهه های قبل از 1950 که به عنوان دوره آغازین ارزیابی آموزشی منظور می‌شود. در این دوره از کشورهای صنعتی به ویژه ایالات متحده آمریکا، به ساختن و استفاده از آزمون های روانی-آموزشی پرداختند. از این آزمونها بیشتر برای دسته بندی دانش آموزان و نیز تصمیم گیری درباره پذیرش داوطلبان برای ورود به مراکز آموزش عالی استفاده می‌شد. از این فرآیند تحت عنوان اندازه گیری و ارزیابی آموزشی یاد می‌شود. بنابراین در این دوره، ارزیابی آموزشی با اندازه گیری های روانی-آموزشی مترادف بود. (بازرگان،1380،20-19).

ب) دوره دوم ارزیابی مربوط به دهه (1960) میلادی است. در این دوره صاحبنظران از جمله «پرووس[1]» و«استیک[2]» به تعریف ارزیابی با توجه به تجربه های بدست آمده در دهه (1960) پرداختند. در این دوره با توجه به تحولات بوجودآمده در نظامهای آموزشی در کشورهای صنعتی، ضرورت استفاده از سازوکارهایی که بتوان فعالیت و برنامه های آموزشی را به طور سنجیده طراحی و اجرا کرد بیشتر محسوس شد.

ج- دهه های (1970) و (1980) میلادی را می توان دوره سوم تحول ارزیابی دانست در این دوره ارزیای آموزشی بر سنجش پویایی نظام های آموزشی تاکید داشت و منظور آن قضاوت درباره ارزش یا اهمیت پدیده های آموزشی بوده است.

از جمله صاحبنظران این دوره می توان به «استافل بیم[3]» اشاره کرد.

د. دوره چهارم نیز دهه های (1980) و (1990) را در بر می گیرد. در این دوره، براساس دیدگاه فلسفی ساختارگرائی   (Structuralism)   برخی از صاحبنظران ارزیابی را مترادف با توافق درباره ارزش یا اهمیت پدیده های آموزشی منظور داشته اند. از جمله ویژگی های این دوره را می توان علاوه بر تخصصی شدن ارزیابی آموزشی، جداشدن آن از پژوهش به عنوان یک تخصص و ظهور مجلات تخصصی در زمینه ارزیابی دانست. (بازرگان:1380 :20-19)

تعاریف و مفاهیم ارزیابی آموزشی و سیر تکوین آنها

برای بررسی و شناخت هر موضوعی ا زعلوم بشری، ضروری است ابتدا به تعریف و توصیف آن موضوع پرداخت. تعریف قاعدتا بایستی روشن، جامع و مانع باشد. در زمینه ارزیابی به دلایلی از جمله، جوان بودن این شاخه از حوزه علوم تربیتی وضع متفاوت است و تعریف جامع و مانعی که بتواند توصیف کامل از آن به ذهن متبادر کند و مورد پذیرش اکثریت باشد، موجود نیست. چرا که اکثر صاحبنظران با توجه به دیدگاه خود و توجه به جنبه خاصی از فرآیند ارزیابی به تعریف آن پرداخته اند. بنابراین، در این قسمت به ارائه تعاریفی که تا حدودی توافق بیشتری در مورد آنها وجود دارد پرداخته می‌شود.

فرهنگ بین المللی ارزیابی آموزشی ارزیابی را فرآیند سنجش حساب شده و دقیق یک برنامه آموزشی و درسی، مؤسسه، متغیرهای سازمانی و یا راهبردها می داند.(آمورال[4]،1998)

یکی دیگر از تعاریف جامع در این زمینه تعریف کمیته مشترک استانداردها برای ارزیابی آموزشی است که ارزیابی را فرآیند سیستماتیک تحقیق و بررسی در مورد ارزش یا شایستگی یک برنامه یا موضوع مورد ارزیابی می داند(استافل‌بیم[5]،2002).

چنانچه دیدگاه سیستمی (مشتمل بر عوامل درونداد، فرآیند، برونداد، پیامد) را درباره فعالیتهای آموزشی منظور کنیم و هر کوشش آموزشی را به عنوان یک سیستم مورد نظر قرار دهیم، ارزشیابی مترادف است با قضاوت کردن درباره مطلوب بودن کوشش یاد شده به منظور برآوردن نیاز معین. در این تعریف منظور از نیاز فاصله میان نتایج جاری و نتایج مطلوب است.

«بیبای[6]» (1978)، «ارزیابی را فرآیند جمع آوری و تفسیر نظام دار شواهدی که در نهایت به قضاوت ارزشی، با چشمداشت به اقدامی معین بیانجامد می داند. این تعریف که به نظر می‌‌رسد تعریفی جامع و مانع است چهار عنصر کلیدی را در برمی گیرد. عنصر اول نظام دار بودن است که حاکی از درجه ای از دقت و برنامه ریزی جهت گردآوری اطلاعات است. عنصر دوم تفسیر شواهد است و عنصر سوم قضاوت ارزشی، که ارزیابی را از حد توصیف صرف فراتر می برد و چهارمین عنصر با چشمداشت به اقدامی معین، حاکی از این امر است که ارزیابی آگاهانه و به منظور انجام اقدامی در آینده صورت می گیرد. (ولف، 1984 ترجمه کیامنش 1375 :10).

از مطالب بالا چنین بر می آید که مفهوم ارزیابی به تبعیت از تحولاتی که در نظام های آموزشی رخ داده، متحول شده است. به طوری که تا نزدیک به چهار دهه قبل، اندازه گیری و ارزیابی آموزشی مترادف پنداشته می شد. اما در حال حاضر این مفهوم با قضاوت درباره ارزش یا شایستگی پدیده های آموزشی مترادف گشته است. اما مسلم است که ارزیابی در مسیر تکوین خود از یک روند رو به رشد و ترقی برخوردار بوده و همگام با درک ارزش و اهمیت آن در نظام های آموزشی و به صورت جامع تر مورد توجه قرار گرفته است، به طوری که در دهه پایانی قرن بیستم و اوایل قرن 21، ارزیابی آموزشی به مفهوم جست و جوی منظم برای قضاوت و یا توافق درباره ارزش یا اهمیت یک پدیده آموزشی (برنامه، فعالیت و...) به منظور بهبودی آن در جهت کاهش فاصله میان نتایج جاری و نتایج مطلوب نگریسته می‌شود. (بازرگان، 1380، 21-17).

کلمات کلیدی :